ทุพฺพจชาตกํ - ได้รับโทษเพราะทำเกินไป

ทุพฺพจชาตกํ - ได้รับโทษเพราะทำเกินไป

"อติกรมกราจริย,     มยฺหมฺเปตํ  น  รุจฺจติ;

จตุตฺเถ  ลงฺฆยิตฺวาน,  ปญฺจมายสิ  อาวุโตติ ฯ

ท่านอาจารย์ ท่านได้ทำเกินไป, การกระทำของท่านนั้นไม่ชอบใจแม้แก่ข้าพเจ้า, ท่านโดดพ้นหอกเล่มที่ ๔ แล้ว ถูกหอกเล่มที่ ๕ เสียบเข้าแล้ว."

ทุพพจชาดกอรรถกถา

พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหารทรงปรารภภิกษุผู้ว่า ยากรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า  อติกรมกราจริย  ดังนี้.

เรื่องของภิกษุนั้น จักแจ่มแจ้งในคิชฌชาดก นวกนิบาต. (แต่ในชาดกนี้) พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุนั้นมาตรัสว่า „ดูก่อนภิกษุ มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น ที่เธอเป็นผู้ว่ายาก, แม้ในกาลก่อนก็เป็นผู้ว่ายาก เพราะความที่เป็นผู้ว่ายาก ไม่กระทำตามโอวาทแห่งบัณฑิต จึงถูกหอกแทงถึงสิ้นชีวิต“ ดังนี้แล้ว ทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี  พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิในกำเนิดนักฟ้อน ทางกระโดด เจริญวัยแล้วได้เป็นผู้มีปัญญา ฉลาดในอุบายท่านศึกษาศิลปะในทางกระโดดข้ามหอก ในสำนักแห่งนักโดด ผู้หนึ่ง เที่ยวแสดงศิลปะไปกับอาจารย์     แต่อาจารย์ของท่านรู้ศิลปะในการโดดข้ามหอก สี่เล่มเท่านั้น ไม่ได้ถึง ๕ เล่ม วันหนึ่งอาจารย์แสดงศิลปะในหมู่บ้านตำบลหนึ่ง เมาเหล้าแล้วพูดว่า „เราจักโดดข้ามหอก ๕ เล่ม“ ปักหอกเรียงรายไว้.

ครั้งนั้น พระโพธิสัตว์จึงกล่าวกะอาจารย์ว่า „ท่านอาจารย์ครับ ท่านไม่ทราบศิลปะการโดดข้ามหอก ๕ เล่ม เอาหอกออกเสียเล่มหนึ่งเถิดครับ, ถ้าท่านขึ้นโดดจักถูกหอกเล่มที่ ๕ แทงตายแน่นอน“    แต่เพราะเมาสุรา อาจารย์จึงกล่าวว่า „ถึงตัวเจ้าก็หารู้ขีดความสามารถของเราไม่“ มิได้ยึดถือถ้อยคำของพระโพธิสัตว์ โดยข้ามไปได้ ๔ เล่ม ถูกเล่มที่ ๕ เสียบเหมือนคนเสียบดอกมะทรางในไม้กลัดฉะนั้นนอนคร่ำครวญอยู่

ครั้งนั้น พระโพธิสัตว์กล่าวกะท่านอาจารย์ว่า „ท่านไม่เชื่อคำของบัณฑิต จึงถึงความฉิบหายนี้“ ดังนี้แล้ว กล่าวคาถานี้ว่า :-

„ท่านอาจารย์ท่านกระทำการเกินกว่า ที่ทำได้ เรื่องนี้ไม่ถูกใจกระผมเลยท่านโดดพ้น หอกเล่มที่ ๔ แล้ว ถูกหอกเล่มที่ ๕ เสียบเข้าแล้ว.“

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า  อติกรมกราจริย  ความว่า ข้าแต่ท่านอาจารย์ท่านได้กระทำการที่ล้ำหน้า อธิบายว่าได้กระทำการเกินกว่า ที่ตนเคยกระทำได้.   ด้วยบทว่า  มยฺหมฺเปตํ  น  รุจฺจติ  นี้ พระโพธิสัตว์แสดง ความว่า การกระทำของท่านนี้ไม่ชอบใจข้าพเจ้าผู้เป็นอันเตวาสิกด้วยเหตุนั้น ข้าพเจ้าจึงได้บอกท่านไว้ก่อนทีเดียว.   บทว่า  จตุตฺเถ  ลิงฺฆยิตฺวาน  ความว่า ท่านไม่ตกลงบนใบหอกเล่มที่ ๔ คือถีบตนข้ามได้.  บทว่า  ปญฺจมายสิ  อาวุโต  ความว่า ท่านไม่เชื่อถ้อยคำของบัณฑิต บัดนี้จึงถูกหอกเล่มที่ ๕ เสียบไว้แล้ว.

พระโพธิสัตว์ครั้นกล่าวคำนี้แล้ว ก็นำอาจารย์ออกจากหอก กระทำกิจที่ควรทำให้แล้ว

พระศาสดา ทรงนำอดีตนิทานนี้มาแล้วทรงประชุมชาดกว่า อาจารย์ในครั้งนั้นได้มาเป็นภิกษุ ผู้ว่า ยากนี้ ส่วนอันเตวาสิกได้มาเป็นเราตถาคต ฉะนี้แล. 

ที่มา : Palipage : Guide to Language - Pali

• Tweet
• Share
• Share
• Share
• Share