วันจันทร์ที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564

เหมือนคนใบ้นอนฝัน

in ธมฺมนีติ published on พฤศจิกายน 08, 2564 leave a reply

เหมือนคนใบ้นอนฝัน

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ พหุํว คณฺหาติ;
มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, น สกฺกา กถิตุํ ปรํ.

ศิษย์ใดย่อมเรียนศิลปะทีละมาก ๆ, เพราะความโลภในความวิชาความรู้;
ศิษย์นั้น ไม่อาจบอกผู้อื่น[ถึงสื่งเรียนมา] เสมือนคนเป็นใบ้ ที่เห็นความฝัน ฉะนั้น.

(ธรรมนีติ สิปปกถา ๒๗, โลกนีติ ๓๘, กวิทัปปณนีติ ๙๘)

ศัพท์น่ารู้ :

โย (ใด) ย+สิ, สัพพนาม

สิสฺโส (ศิษย์, นักศึกษา) สิสฺส+สิ

สิปฺปโลเภน (ด้วยความโลภในศิลปะ, -วิชา) สิปฺป+โลภ > สิปปโลภ+นา, วิ. สิปเปสุ โลโภ สิปฺปโลโภ (ความโลภในวิชา ชื่อว่า สิปปโลภะ) สัตตมีตัปปุริสสมาส.

พหุํว ตัดบทเป็น พหุํ+เอว (มากนั่นเทียว), พหุํ (มาก, มากมาย, เยอะแยะ, หลากหลาย, ) พหุ+อํ, เอว (นั่นเทียว, เท่านั้น) นิบาตบอกการกำหนด จำกัด เจาะจง.

คณฺหาติ (ถือเอา, จับ, ยึด, เรียน) √คห+ณฺหา+ติ, คหาทิ. กัตตุ. ลง ณฺหา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า คหาทิโต ปฺปณฺหา. (รู ๕๑๗), ในเพราะ ณฺหา ปัจจัย ให้ลบ ห แห่ง คหธาตุ ด้วยสูตรว่า หโลโป ณฺหามฺหิ. (๕๑๘) สำเร็จรูปเป็น คณฺหาติ, หรือ คณฺหติ ก็ได้ ในเพราะทำเป็นรัสสะ

มูโคว ตัดบทเป็น มูโค+อิว (คนใบ้+ดุจ), มูโค (คนใบ้) มูค+สิ, อิว (เพียงดัง, เหมือน, ประดุจว่า) นิบาตบอกอุปมา

สุปินํ (ความฝัน) สุปิน+อํ

ปสฺสํ (เห็นอยู่) ทิส+อนฺต > ปสฺสนฺต+อํ, ปุพฺพกาลกิริยาใน อุสฺสาเห

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

สกฺกา (อาจ, สามารถ) นิบาตลงในอรรถปฐมาวิภัตติ

กเถตุํ ตัดบทเป็น กเถตุํ (เพื่ออันกล่าว, เพื่อบอกเล่า) √กถ+เณ+ตุํ = กเถตุํ.

ปรํ (ซึ่งผู้อื่น) ปร+อํ สัพพนาม

ส่วนในโลกนีติ มีข้อความที่แตกต่างกันนิดหน่อย ดังนี้

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ,

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห ฯ

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ศิษย์ใดอาศัยความโลภในศิลปะ เรียนทีละมาก ๆ เขาก็เป็นเสมือนคนใบ้ ฝันเห็น เพราะไม่อาจจะบอกกะอื่น.