เมื่อบัณฑิตเห็นภัย
อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;
อาคตญฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโต.
ผู้มีปัญญา เห็นภัยที่ยังมาไม่ถึง ย่อมหลีกเว้นได้แต่ที่ไกล, แต่ครั้นเห็นภัยที่มาถึงแล้ว ย่อมเป็นผู้ไม่สะดุ้งกลัว.
(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๒๙, โลกนีติ ๑๔๒, กวิทัปปณนีติ ๑๓๕)
ศัพท์น่ารู้ :
อนาคตํ (อนาคต, ที่ยังมาไม่ถึง) น+อาคต > อนาคต+อํ
ภยํ (ภัย, ความกลัว) ภย+อํ
ทิสฺวา (เห็นแล้ว, เพราะเหตุ) √ทิส+ตฺวา+สิ, ลง ตฺวา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า “ปุพฺพกาเลกตฺตุกานํ ตุน-ตฺวาน-ตฺวา วา.“ (รู ๖๔๐) = √ทิส+ตฺวา, แปลง ตฺวา เป็น สฺวาน, สฺวา และลบที่สุดธาตุ ด้วยสูตรว่า “ทิสา สฺวานสฺวานฺตโลโป จ. (รู ๖๔๔) = ทิ+สฺวา, ลง สิ วิภัตติ ด้วยสูตรว่า “สิ โย, อํ โย, ฯ. (รู ๖๓) = ทิ+สฺวา+สิ, ลบ สิ ด้วยสูตรว่า สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ. (รู ๒๘๒) ทิ+สฺวา, รวมสำเร็จรูป = ทิสฺวา
ทูรโต (แต่ที่ไกล) ทูร+โต, ลง โต ปัจจัยในอรรถปัญจมีวิภัตติได้บ้าง § กฺวจิ โต ปญฺจมฺยตฺเถ. (รู ๒๖๐)
ปริวชฺชเย (เว้นรอบ) ปริ+√วชฺช+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ.
อาคตญฺจ ตัดบทเป็น อาคตํ+จ (ที่มาแล้วด้วย, และปัจจุบันด้วย) อา+คมุ+ต > อาคต+อํ
อภิโต, อภีโต (ผู้ไม่กลัว, ไม่สะดุ้ง) น+ภีต > อภีต+สิ
โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.
ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้ฉลาด) ปณฺฑิต+สิ
อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
เห็นภัยที่ยังไม่มาถึง พึงหลีกเลื่ยงแต่ไกล แต่ครั้นประสพภัยที่มาถึงเข้า บัณฑิตย่อมไม่หวาดหวั่น.
อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
บัณฑิตเมื่อเห็นภัยที่ยังมาไม่ถึง ย่อมหลีกให้ไกล แต่เมื่อประสบภัยเฉพาะหน้า ก็ตั้งท่าสู้โดยไม่เกรงกลัวแต่อย่างใดเลย.
Credit: Palipage: Guide to Language - Pali
57. ผู้มิใช่บัณฑิต, 56. เห็นอย่างบัณฑิต, 55. ความลับของบัณฑิต, 54. ชนที่ไม่ควรถือโทษ, 53. สภาที่ไม่เป็นสภา, 52. บัณฑิต ๓ ประเภท, 51. บุตร ๓ จำพวก, 50. แกล้งเป็นจะเห็นธรรม, 49. ดูฟังอย่างปราชญ์, 48. วิถีของนักปราชญ์, 47. ผู้นี้เป็นบัณฑิตได้ฤา, 46. บัณฑิตกับคนพาล, 45. พูดเล่นอาจเป็นจริง, 44. คบคนดีย่อมมีผล, 43. คนชอบพูดแต่ส่วนดี, 42. นักปราชญ์ก็เศร้าหมองได้, 41. ไม่มีใครสมบูรณ์ทุกอย่าง, 40. สิ่งบัณฑิตไม่ควรดูหมิ่น, 39. บัณฑิตธรรม ๓ ประการ, 38. ลักษณะของบัณฑิต, 37. สรีระกับคุณความดี, 36. ควรฝึกตนเองก่อน, 35. คำชมที่ควรชัง, 34. พระราชากับนักปราชญ์, 33. รู้อย่างบัณฑิต, 32. ประโยชน์ ๒ อย่าง, 31. ธรรมของบัณฑิต ๗ อย่าง, 30. สิ่งที่ควรละเว้น ๑๑ อย่าง, 29. เมื่อบัณฑิตเห็นภัย, 28. ฟังเป็นเห็นสุข, คาถากาสลัก จะ ภะ กะ สะ
1. อาจริยกถา แถลงอาจารย์ , 2. สิปปกถา - แถลงศิลปะ
File Photo: Wat Roi Phra Putthabat Phu Manorom is a Buddhist temple in Mukdahan Province, Thailand.
วัดภูมโนรมย์ หรือ วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ อำเภอเมือง จังหวัดมุกดาหาร
0 comments: