พูดเล่นอาจเป็นจริง
นทีตีเรฎฺฐิเต กูเป, อรณิตาลวณฺฑเก;
น วทาปาทิ นตฺถีติ, น มุเข วจนํ ตถา.
ที่มีบ่อใกล้ฝั่งแม้น้ำ ห้ามพูดว่า ไม่มีน้ำ เมื่อมีก้านตาลทำไม้สีไฟ ห้ามพูดว่า ไม่มีไฟ คำพูดในปาก ว่าไม่มี จะเป็นอย่างนั้น.
(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๔๕, มหารหนีติ ๕๑, กวิทัปปณนีติ ๑๖๗)
ศัพท์น่ารู้ :
นทีตีเรฏฺฐิเต ตัดบทเป็น นทีตีเร+ฐิเต (ซี่งตั้งอยู่ที่ใกล้ฝั่งแห่งแม่น้ำ) นที (แม่น้ำ)+ตีร (ฝั่ง, ตลิ่ง) > นทีตีร+สฺมึ = นทีตีเร. ส่วน ฐิเต มาจาก ฐา+ต > ฐิต+สฺมึ = ฐิเต แปลงสระที่สุดธาตุเป็น อิ § ฐาปานมิอี จ. (รู ๖๒๐)
กูเป (หลุม, บ่อ, โพรง) กูป+สฺมึ
อรณีตาลวณฺฑเก (ก้านตาลใช้สีไฟ, ขั้วตาลทำเป็นไม้สีไฟ) อรณี+ตาล+วณฺฏก > อรณีตาลวณฺฑก+สฺมึ, อรณิ, อรณี (ไม้สีไฟ) อิต., ตาล (ต้นตาล) ป., วณฺฑก, วณฺฏก (ขั้ว, ก้าน) นป. ในกวิทัปปณนีติ เป็น อรณีตาลวณฺฏเก
น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ
วทาปาทิ ตัดบทเป็น วเท+อาปาทิ, วเท (พึงกล่าว, ควรพูด) วท+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. ส่วน อาปาทิ (น้ำเป็นต้น) อาป+อาทิ > อาปาทิ+สิ, อาทิ (เป็นต้น) ศัพท์ในที่นี้ หมายเอา ไฟ (อคฺคิ) ด้วย
นตฺถีติ: ตัดบทเป็น นตฺถิ+อิติ (ว่าไม่มี, ว่า..ไม่มี ดังนี้) น+อตฺถิ สนธิเป็น นตฺถิ แปลว่า ไม่มี, ศัพท์ว่า อตฺถิ เป็นกิริยาอาขายาต ก็ได้ เป็น นิบาตบท ก็ได้
มุเข (ปาก) มุข+สฺมี, นป.
วจนํ (คำ, กล่าว, พจน์) วจน+สิ
ตถา (อย่างนั้น, เช่นนั้น) นิบาต
ส่วนในกวิทัปปณนีติ มีข้อความคล้ายกันดังนี้
นทีตีเร ขเต กูเป, อรณีตาลวณฺฎเก;
น วเท ทกาที นตฺถีติ, มุเข จ วจนํ ตถาฯ
อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
หลุมที่ตั้งอยู่ใกล้ฝั่งน้ำ [สลายแล้ว] งวงตาลที่แห้งเกราะแล้ว อันจะคืนมาให้ใหม่ ไม่มีเลย แต่คำว่า „ไม่มี“ ในปากมันไม่เหมือนอย่างนั้น.
อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
บ่อริมแม่น้ำ งวงตาลที่แห้งเกราะ จะคืนมาใหม่ไม่ได้เลย แต่คำที่ไม่มีในปากคน.
Credit: Palipage: Guide to Language - Pali
57. ผู้มิใช่บัณฑิต, 56. เห็นอย่างบัณฑิต, 55. ความลับของบัณฑิต, 54. ชนที่ไม่ควรถือโทษ, 53. สภาที่ไม่เป็นสภา, 52. บัณฑิต ๓ ประเภท, 51. บุตร ๓ จำพวก, 50. แกล้งเป็นจะเห็นธรรม, 49. ดูฟังอย่างปราชญ์, 48. วิถีของนักปราชญ์, 47. ผู้นี้เป็นบัณฑิตได้ฤา, 46. บัณฑิตกับคนพาล, 45. พูดเล่นอาจเป็นจริง, 44. คบคนดีย่อมมีผล, 43. คนชอบพูดแต่ส่วนดี, 42. นักปราชญ์ก็เศร้าหมองได้, 41. ไม่มีใครสมบูรณ์ทุกอย่าง, 40. สิ่งบัณฑิตไม่ควรดูหมิ่น, 39. บัณฑิตธรรม ๓ ประการ, 38. ลักษณะของบัณฑิต, 37. สรีระกับคุณความดี, 36. ควรฝึกตนเองก่อน, 35. คำชมที่ควรชัง, 34. พระราชากับนักปราชญ์, 33. รู้อย่างบัณฑิต, 32. ประโยชน์ ๒ อย่าง, 31. ธรรมของบัณฑิต ๗ อย่าง, 30. สิ่งที่ควรละเว้น ๑๑ อย่าง, 29. เมื่อบัณฑิตเห็นภัย, 28. ฟังเป็นเห็นสุข, คาถากาสลัก จะ ภะ กะ สะ
1. อาจริยกถา แถลงอาจารย์ , 2. สิปปกถา - แถลงศิลปะ , ๓. ปัญญากถา - แถลงปัญญา , 4. สุตกถา - แถลงความรู้ , 5. กถากถา - แถลงถ้อยคำ , 6. ธนกถา - แถลงทรัพย์ , 7. เทสกถา - แถลงประเทศ
ภาพ : "ลอยกระทงลาวา" จ.พิจิตร
วันที่ 19 พฤศจิกายน 2564 ที่ แพท่าน้ำคลองข้าวตอก วัดดงกลาง "ลอยกระทงลาวา สายธาราดงกลาง" ทำจากกะลามะพร้าวกว่า 1 หมื่นใบ ส่องแสงระยิบระยับงดงามยามค่ำคืน ในคลองสายสำคัญของหมู่บ้าน
0 comments: