เพื่อนมากเพื่อนน้อย
สีตวาโจ พหุมิตฺโต, ผรุโส ตุ อมิตฺตโก;
อุปมํ เอตฺถ ญาตพฺพา, จนฺทสูริยราชุนํ.
คนพูดจาอ่อนหวาน เป็นคนมีเพื่อนมาก คนพูดจาหยาบคาย เป็นคนไม่มีเพื่อน ในข้อนี้พึงทราบการเปรียบเทียบ กับพระจันทร์และพระทิตย์เถิด.
(ธรรมนีติ กถากถา ๖๗, โลกนีติ ๙๓, กวิทัปปณนีติ ๒๔๖)
ศัพท์น่ารู้ :
สีตวาโจ: (ผู้มีวาจเย็น, -อ่อนหวาน, สุภาพ) สีต (เย็น) +วาจา (คำพูด) > สีตวาจา > สีตวาจ+สิ มีรูปวิเคราะห์ว่า.. สีตา วาจา ยสฺสาติ สีตวาโจ (ผู้มีวาจาอ่อนหวาน ชื่อว่า สีตวาจ) ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส
พหุมิตฺโต: (ผู้มีมิตรมาก, มีเพื่อนเยอะ) พหุ+มิตฺต > พหุมิตฺต+สิ
ผรุโส: (คนหยาบคาย, แข็ง, กระด้าง) ผรุส+สิ
อมิตฺตโก: (ไม่มีมิตร, ไม่มีเพื่อน) น+มิตฺตก > น+มิตฺตก > อมิตฺตก+สิ
อุปมา: (การเปรียบเทียบ, อุปมา) อุปมา+สิ อิต.
เอตฺถ: (ในข้อนี้, ในเรื่องนี้) เอต+ถ ลงปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ ด้วยสูตรว่า ตฺร-ถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ. (รู ๒๖๖), แปลง เอต เป็น เอ ด้วยสูตรว่า เอ โตเถสุ จ. (รู ๒๖๔) เอ+ถ, ซ้อน ตฺ (อสทิสเทฺวภาวะ) ด้วยสูตรว่า วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปฐมา. (รู ๔๒) = เอตฺถ
ญาตพฺพา: (ควรทราบ, ควรรู้) ญาตพฺพา+สิ (ญา+ตพฺพ) ลง ตพฺพ กิจจปัจจัยในกิตก์ หรือ กิพพิธานกัณฑ์ ด้วยสูตรว่า ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา. (รู ๕๔๕) รวมเป็น ญาตพฺพ, ลง อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ ด้วยสูตรว่า อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย. (รู ๑๗๖) = ญาตพฺพ+อา รวมเป็น ญาตพฺพา, ตั้งเป็นนาม, ลง สิ, ลบ สิ, สำเร็จรูปเป็น ญาตพฺพา. เป็นกัมมวาจก, (บาทคาถานี้จึงแปลว่า อุปมา การเปรียบเทียบ เอตฺถ ในเรื่องนี ปุคฺคเลน อันบุคคล ญาตพฺพา พึงทราบ)
จนฺทสูริยราชุนํ: (แห่งราชาคือพระอาทิตย์และพระจันทน์ ท.) จนฺท+สูริย+ราข > จนฺทสูริยราช+นํ, รัสสะเพื่อรักษาฉันท์
คาถานี้ในกวิทัปปณนีติ มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้
สีตวาโจ พหุมิตฺโต, ผรุโส อปฺปมิตฺตโก;
อุปมา เอตฺถ ญาตพฺพา, สูริยจนฺทราชูนํ.
อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
ผู้มีวาจาเยือกเย็นย่อมมีเพื่อนมาก ส่วนคนหยาบคายย่อมไร้มิตร ในข้อนี้พึงทำพระจันทร์และพระอาทิตย์ เป็นเครื่องเทียบ
อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...
คนพูดอ่อนหวานเยือกเย็น เป็นคนมีเพื่อนมาก แต่คนหยาบคายเป็นคนไม่มีเพื่อน ข้อนี้ต้องเปรียบกับพระจันทร์พระอาทิตย์จึงเห็นได้ชัด.
Credit: Palipage: Guide to Language - Pali
5. กถากถา - แถลงถ้อยคำ 👇
74. ปากเป็นนาย , 73. ปากเป็นเอก , 72. หลักการพูด , 71. อย่าพูดมาก , 70. คำสุภาษิต , 69. เพื่อนมากเพื่อนน้อย , 68. เย็นกว่านั้นอีก , 67. พึงชนะด้วยความอ่อนโยน , 66. วาจาของคนดี , 65. ดุจน้ำมันราชสีห์ , 64. คำสุภาษิตมีองค์ ๔
อ่านบทความเกี่ยวข้องเพิ่มเติม👇
1. อาจริยกถา แถลงอาจารย์ , 2. สิปปกถา - แถลงศิลปะ , ๓. ปัญญากถา - แถลงปัญญา , 4. สุตกถา - แถลงความรู้ , 5. กถากถา - แถลงถ้อยคำ , 6. ธนกถา - แถลงทรัพย์ , 7. เทสกถา - แถลงประเทศ
"พระพุทธชินราช" จ.พิษณุโลก
ที่ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร อ.เมือง ประดิษฐานพระพุทธชินราช ได้รับการยกย่องว่าเป็นพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะงดงามที่สุดองค์หนึ่ง ผู้ที่เดินทางมาพิษณุโลกมักมากราบไหว้เพื่อเป็นสิริมงคล
0 comments: