พระราชากับนักปราชญ์
ภูปาโล ปณฺฑิโต นิจฺจํ, เนว ตุลฺโย กุทาจนํ;
สเทเส ปูชิโต ราชา, พุโธ สพฺพตฺถ ปูชิโต.
พระเจ้าแผ่นดิน กับ นักปราชญ์, เป็นผู้มีความเสมอกันเป็นนิจทุกเมื่อ หามิได้;
พระราชา คนบูชาเฉพาะในประเทศของตน, ส่วนนักปราชญ์ คนบูชากันในที่ทั้งปวง.
(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๓๔, มหารหนีติ ๑๘, กวิทัปปณนีติ ๕๐, จาณักยนีติปาฬิ ๓)
ศัพท์น่ารู้ :
ภูปาโล (ผู้รักษาแผ่นดิน, พระเจ้าแผ่นดิน, พระราชา) ภู+ปาล > ภูปาล+สิ วิ. ภุํ ปฐวึ ปาเลตีติ ภูปาโล (ภูปาละ คือ ผู้รักษาแผ่นดิน)
ปณฺฑิโต (บัณฑิต, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ
นิจฺจํ (แน่นอน, เที่ยงแท้) นิจฺจ+อํ
เนว ตัดบทเป็น น+เอว (ไม่นั่นเทียว) นิบาตบท
ตุลฺโย (เป็นผู้เสมอกัน, เท่าเทียมกัน) ตุลฺย+สิ, มาจาก ตุลฺยํ (ความเสมอกัน, ความสมดุล, ความตรง, ตุล เป็นว่า ตาชั่ง) วิ. ตุลสฺส ภาโว ตุลฺยํ, วิ. นตฺถิ อสฺส ตุลฺยนฺติ ตุลฺโย (ความเป็นแห่งความเสมอกัน ชือว่า ตุลฺยะ, ผู้ไม่มีความเป็นผู้เสมอ ชื่อว่า ตุลฺยะ ) มาจาก ตุล+ณฺย เป็นภาวตัทธิต วิเคราะห์หลังเป็นสมาส
กุทาจนํ (แม้ในกาลบางคราว, ในกาลไหนๆ) กึ+ทาจนํ ปัจจัย ในอรรถกาลสัตตมี § กึสพฺพญฺเญกกุหิ ทาทาจนํ. (รู ๒๗๖) แปลง กึ เป็น กุ ด้วย จ ศัพท์ใน § กุ กึหํสุ จ. (รู ๒๗๒)
สเทเส (ในประประเทศ, ในแว่นแคว้นของตน) สเทส+สฺมึ
ปูชิโต (ถูกบูชาแล้ว) ปูช+อิ+ต > ปูชิต+สิ
ราชา (พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน) ราช+สิ
พุโธ (ผู้รู้, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) พุธ+สิ
สพฺพตฺถ (ในที่ทั้งปวง, ทุกหนทุกแห่ง) สพฺพ+ถ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ
อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
พระเจ้าแผ่นดินกับบัณฑิต หาเท่าเทียมกันเป็นนิตย์ในกาลทุกเมื่อไม่ พระเจ้าแผ่นดิน คนบูชาแต่ในประเทศ ของพระองค์ บัณฑิตคนบูชาในที่ทุกสถาน.
อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้
พระเจ้าแผ่นดิน กับ นักปราชญ์ หาเท่าเทียมกันตลอดไปทุกเมื่อไม่ พระเจ้าแผ่นดิน คนบูชาแต่ในประเทศของตน แต่นักปราชญ์คนบูชากันทั่วทุกสถาน.
Credit: Palipage: Guide to Language - Pali
4. สุตกถา - แถลงความรู้ , ๓. ปัญญากถา - แถลงปัญญา 👇
57. ผู้มิใช่บัณฑิต, 56. เห็นอย่างบัณฑิต, 55. ความลับของบัณฑิต, 54. ชนที่ไม่ควรถือโทษ, 53. สภาที่ไม่เป็นสภา, 52. บัณฑิต ๓ ประเภท, 51. บุตร ๓ จำพวก, 50. แกล้งเป็นจะเห็นธรรม, 49. ดูฟังอย่างปราชญ์, 48. วิถีของนักปราชญ์, 47. ผู้นี้เป็นบัณฑิตได้ฤา, 46. บัณฑิตกับคนพาล, 45. พูดเล่นอาจเป็นจริง, 44. คบคนดีย่อมมีผล, 43. คนชอบพูดแต่ส่วนดี, 42. นักปราชญ์ก็เศร้าหมองได้, 41. ไม่มีใครสมบูรณ์ทุกอย่าง, 40. สิ่งบัณฑิตไม่ควรดูหมิ่น, 39. บัณฑิตธรรม ๓ ประการ, 38. ลักษณะของบัณฑิต, 37. สรีระกับคุณความดี, 36. ควรฝึกตนเองก่อน, 35. คำชมที่ควรชัง, 34. พระราชากับนักปราชญ์, 33. รู้อย่างบัณฑิต, 32. ประโยชน์ ๒ อย่าง, 31. ธรรมของบัณฑิต ๗ อย่าง, 30. สิ่งที่ควรละเว้น ๑๑ อย่าง, 29. เมื่อบัณฑิตเห็นภัย, 28. ฟังเป็นเห็นสุข, คาถากาสลัก จะ ภะ กะ สะ
1. อาจริยกถา แถลงอาจารย์ , 2. สิปปกถา - แถลงศิลปะ
ภาพ : วัดพระแก้ว จังหวัดชัยนาท
วัดพระแก้ว เป็นวัดที่เก่าแก่ เดิมเรียกว่าวัดแก้วหรือวัดพบแก้ว ตั้งอยู่ที่ตำบลแพรกศรีราชา อำเภอสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท เป็นวัดเก่าแก่รุ่นเดียวกับวัดมหาธาตุ เมืองสรรคบุรี
0 comments: