วันศุกร์ที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2565

เพื่อนที่ไม่น่าคบ

in ธมฺมนีติ published on เมษายน 22, 2565 leave a reply

เพื่อนที่ไม่น่าคบ

ปโรกฺเข คุณหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยภาณินํ;
ตาทิสํ โนปเสเวยฺย, วิสกุมฺภํ ปโลภิตํ.

เพื่อนที่มักนินทาในที่ลับหลัง, เพื่อนที่มักพูดดีในที่ต่อหน้า; เพื่อนเช่นนั้นไม่ควรคบหา, ผู้เป็นดุจหม้อที่เคลือบยาพิษ.

(ธรรมนีติ นิสสยกถา ๙๐, โลกนีติ ๘๐, กวิทัปปณนีติ ๒๓๔, จาณักยนีติ ๑๘)

ศัพท์น่ารู้ :

ปโรกฺเข: (ในที่ลับหลัง) ปโรกฺข+สฺมึ

คุณหนฺตารํ: (ผู้กำจัดคุณ, ผู้ทำลายความดี, บั่นรอนคุณ) กิจฺจ+หนฺตุ > กิจฺจหนฺตุ+อํ แปลงที่สุดของ หนฺตุ เป็น อาร ด้วยสูตรว่า อญฺเญสฺวารตฺตํ. (รู ๑๕๙)

ปจฺจกฺเข: (ในที่ต่อหน้า, ประจักษ์) ปจฺจกฺข+สฺมึ

ปิยภาณินํ: (ผู้มีปกติกล่าวคำไพเราะ, คนกล่าวคำน่ารักเป็นปกติ) ปิย+ภาณี > ปิยภาณี+อํ แปลง อํ เป็น นํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า นํ ฌโต กตรสฺสา. (รู ๑๕๓), ศัพท์ในคัมภีร์นีติอื่นเป็น ปิยวาที แปลเหมือนกัน.

ตาทิสํ: (ผู้เช่นนั้น) ตาทิส+อํ

โนปเสเวยฺย ตัดบทเป็น น+อุปเสเวยฺย, น เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ แปลว่า ไม่, หามิได้; อุปเสเวยฺย แปลว่า เข้าไปเสพ, เข้าไปคบหา มาจาก อุป+√เสว+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

วิสกุมฺภํ: (หม้อยาพิษ, หม้อมีพิษ) วิส (พิษ) +กุมฺภ (หม้อ) > วิสกุมฺภ+อํ

ปโลภิตํ (ถูกประเล้าประโลมแล้ว, ถูกล่อล่วงไว้แล้ว, อันเขาเคลือบไว้แล้ว) ป+√ลุภ+อิ+ต > ปโลภิต+อํ

ขอนำคาถาเดียวกันนี้ จากคัมภีร์อื่น ๆ มาเทียบเคียงไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษา ดังนี้.

ในโลกนีติ คาถา ๘๐ มีข้อความในกึ่งคาถาหลังที่แตกต่างกัน ดังนี้.

ปโรกฺเข คุณหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;

วชฺเชยฺย ตาทิสํ มิตฺตํ, วิสกุมฺเภ ยถา มธุํ.

ลับหลังบังเบียดล้าง.................ลบคุณ

ต่อพักตร์ยกยอบบุญ................ลึกซึ้ง

คบมิตรจิตปานปุน..................เป็นดุจ นี้นา

กลดั่งเสพน้ำผึ้ง....................คลุกเคล้ายาตาย

ส่วนในกวิทัปปณนีติ คาถา ๒๓๔ มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้.

ปโรกฺเข กิจฺจหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;