ธนกีตา - ภรรยาประเภทที่ 1

ธนกีตา - ภรรยาประเภทที่ 1

ภรรยาสินไถ่

ควรทราบก่อน :  ในจำนวนศีล 227 สิกขาบทของภิกษุ ในหมวดอาบัติสังฆาทิเสสมี 13 สิกขาบท สิกขาบทที่ 5 บัญญัติว่า “ภิกษุชักสื่อให้ชายหญิงเป็นผัวเมียกัน ต้องสังฆาทิเสส” (นวโกวาท หน้า 3)

เมื่อกล่าวถึง “ชายหญิงเป็นผัวเมียกัน” ตามสิกขาบทนี้ พระวินัยปิฎกจำแนกหญิงที่ชายได้มาเป็นภรรยาไว้ 10 ประเภท คือ -

(1) ธนกีตา  =  ภรรยาสินไถ่ 

(2) ฉันทวาสินี  =  ภรรยาที่อยู่ด้วยความเต็มใจ 

(3) โภควาสินี  =  ภรรยาที่อยู่เพราะสมบัติ

(4) ปฏวาสินี  =  ภรรยาที่อยู่เพราะผ้า 

(5) โอทปัตตกินี  =  ภรรยาที่สมรส 

(6) โอภตจุมพฏา  =  ภรรยาที่ถูกปลงเทริด 

(7) ทาสี  จ  ภริยา  จ  =  ภรรยาที่เป็นทั้งคนใช้เป็นทั้งภรรยา 

(8 ) กัมมการี  จ  ภริยา  จ  =  ภรรยาที่เป็นทั้งลูกจ้างทั้งเป็นภรรยา 

(9) ธชาหฏา  =  ภรรยาเชลย

(10) มุหุตติกา  =  ภรรยาชั่วคราว 

ชื่อภรรยาทั้ง 10 ประเภทนี้ ไม่ใช่คำแสดงลักษณะนิสัยของภรรยาเหมือนภรรยา 7 ประเภท เช่น “โจรีภริยา” ภรรยาเยี่ยงโจร “มาตาภริยา” ภรรยาเยี่ยงมารดา เป็นต้น หากแต่เป็นคำแสดงที่มาหรือลักษณะที่ได้หญิงนั้นมาเป็นภรรยาว่าได้มาด้วยวิธีใด

ชื่อภรรยาทั้ง 10 ประเภทนี้บ่งบอกถึงสภาพสังคมหรือค่านิยมในการหาคู่ครองของชายชาวชมพูทวีปในสมัยพุทธกาล เป็นเรื่องน่ารู้ จึงนำแต่ละชื่อมาแสดงความหมายตามกรอบขอบเขตของ “บาลีวันละคำ” พอเป็นอลังการของนักเรียนบาลี

“ธนกีตา”  อ่านว่า  ทะ-นะ-กี-ตา

รูปคำบาลีเป็น “ธนกฺกีตา” (ซ้อน กฺ) อ่านว่า ทะ-นัก-กี-ตา ประกอบด้วยคำว่า ธน + กีตา 

(๑) “ธน”   บาลีอ่านว่า ทะ-นะ รากศัพท์มาจาก -

(1) ธนฺ (ธาตุ = ส่งเสียง) + อ (อะ) ปัจจัย   : ธนฺ + อ = ธน แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันผู้คนออกเสียงว่าเป็นของเรา” (คือแสดงความเป็นเจ้าของด้วยความชื่นชม)

(2) ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง ช เป็น ธ  

: ชนฺ + อ = ชน > ธน แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งยังภาวะคนจนให้เกิด” (คำแปลนี้ฟังเหมือนขัดแย้ง คือถ้ามี “ธน” ความจนก็จะไม่เกิด แต่มองในมุมกลับก็คือ “เพราะไม่มีสิ่งนี้ จึงทำให้มีคนจน”)  “ธน” (นปุงสกลิงค์) หมายถึง ทรัพย์สมบัติ, โดยปกติได้แก่ทรัพย์สินเงินทอง, ความร่ำรวย, สมบัติ (wealth, usually wealth of money, riches, treasures)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -

“ธน, ธน- : (คำนาม) ทรัพย์สิน. (ป., ส.).”

(๒) “กีตา”   รูปคำเดิมเป็น “กีต” (กี-ตะ) รากศัพท์มาจาก กี (ธาตุ = แลกเปลี่ยนด้วยทรัพย์, ชื้อขาย) + ต ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: กี + ต = กีต แปลตามศัพท์ว่า “อันเขาซื้อแล้ว” หมายถึง สิ่งที่ถูกซื้อมา (bought) 

: กีต + อา = กีตา แปลตามศัพท์ว่า “(หญิง) อันเขาซื้อแล้ว” 

ธน + กีตา ซ้อน กฺ = ธนกฺกีตา แปลว่า “(หญิง) อันเขาซื้อแล้วด้วยทรัพย์” หมายถึง หญิงที่ถูกซื้อมาด้วยทรัพย์ 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ธนกฺกีตา” ว่า bought for money (ผู้ที่ถูกซื้อมาด้วยทรัพย์)  “ธนกฺกีตา” (ทะ-นัก-กี-ตา) เขียนโดยอนุรูปแก่ภาษาไทยเป็น “ธนกีตา” (ทะ-นะ-กี-ตา) แปลโดยภาษาไทยเก่าว่า “ภรรยาสินไถ่”

ขยายความ :  ในพระไตรปิฎก สังฆาทิเสสสิกขาบทที่ 5 ให้คำจำกัดความ “ธนกีตา” ไว้ดังนี้ -

ธนกฺกีตา  นาม  ธเนน  กีณิตฺวา  วาเสติ  ฯ   ภรรยาที่ชื่อว่า “ธนกีตา” (ภรรยาสินไถ่) หมายถึง สตรีที่ชายจ่ายทรัพย์แล้วให้มาอยู่ร่วมกัน

ที่มา: วินัยปิฎก มหาวิภังค์ ภาค 1 พระไตรปิฎกเล่ม 1 ข้อ 433

คัมภีรอรรถกถาพระวินัยปิฎกขยายความ “ธนกีตา” ไว้ดังนี้ -

อปฺเปน  วา  พหุนา  วา  ธเนน  กีตา  ธนกฺกีตา  ฯ  หญิงที่เขาซื้อมาด้วยทรัพย์จะน้อยก็ตาม มากก็ตาม ชื่อว่า ธนกีตา

ยสฺมา  ปน  สา  น  ธนกฺกีตมตฺตาเยว  ภริยา  แต่เพียงแค่จ่ายทรัพย์ซื้อ หญิงนั้นยังไม่ชื่อว่าเป็นภรรยา

สํวาสตฺถาย  ปน  กีตตฺตา  ภริยา  ต่อเมื่อซื้อแล้วอยู่ครองคู่กัน จึงจะชื่อว่าเป็นภรรยา

ตสฺมาสฺส  นิทฺเทเส  ธเนน  กีณิตฺวา  วาเสตีติ  วุตฺตํ  ฯ   เพราะฉะนั้น ในคำจำกัดความคำว่า “ธนกีตา” ท่านจึงระบุลงไปว่า “ธเนน  กีณิตฺวา  วาเสติ” แปลว่า “จ่ายทรัพย์แล้วให้มาอยู่ร่วมกัน” 

ที่มา: สมันตปาสาทิกา ภาค 2 หน้า 57 (อธิบายสังฆาทิเสสสิกขาบทที่ 5)

คำว่า “ธนกีตา” ในบาลีโดยมากหมายถึงสตรีที่เป็นทาส หรือเรียกให้สุภาพขึ้นว่า “คนรับใช้” สตรีที่เป็นคนรับใช้นี้อยู่ในฐานะเป็น “วัตถุ” ชนิดหนึ่งที่เจ้าของมีสิทธิ์นำออกขายได้ ชายที่พอใจในตัวคนรับใช้ที่ถูกนำออกขายถ้ามีเงินก็ซื้อตัวมา

การซื้อตัวเช่นนี้น่าจะมีวัตถุประสงค์ต่างกัน เช่นชื้อมาเป็นคนรับใช้ หญิงนั้นก็ต้องอยู่ในฐานะคนรับใช้ต่อไป เพียงแต่เปลี่ยนนาย แต่ถ้าซื้อมาเป็นภรรยา ตามคำอธิบายในคำจำกัดความ ท่านว่า แค่จ่ายเงินจะถือว่าเป็นภรรยายังไม่ได้ ต้องมาอยู่ครองคู่กันให้เป็นที่ปรากฏ จึงจะนับว่าเป็นภรรยา

ดูก่อนภราดา!  : เงิน ซื้อเมียที่สวยได้  : แต่ซื้อแม่ที่ดีให้ลูกไม่ได้

(วาทะหลวงพ่อจรัญ วัดอัมพวัน สิงห์บุรี)

บาลีวันละคำ (3,587),  ทองย้อย แสงสินชัย

มุหุตติกา - ภรรยาประเภทที่ 10 , ธชาหฏา - ภรรยาประเภทที่ 9 , กัมมการี  จ  ภริยา  จ  -  ภรรยาประเภทที่ 8 , ทาสี  จ  ภริยา  จ - ภรรยาประเภทที่ 7 , โอภตจุมพฏา - ภรรยาประเภทที่ 6 ,  โอทปัตตกินี - ภรรยาประเภทที่ 5 , ปฏวาสินี - ภรรยาประเภทที่ 4 , โภควาสินี - ภรรยาประเภทที่ 3 ,  ฉันทวาสินี  -  ภรรยาประเภทที่ 2 , ธนกีตา - ภรรยาประเภทที่ 1

• Tweet
• Share
• Share
• Share
• Share