มุนิกชาตกํ - ว่าด้วยลักษณะของผู้มีอายุยืน

มา มุนิกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภุญฺชติ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณนฺติฯ

"เธออย่าริษยาหมูมุณิกะเลย, มันกินอาหารอันเป็นเหตุให้เดือดร้อน,
เธอจงเป็นผู้มีความขวนขวายน้อย กินแต่แกลบเถิด, นี่เป็นลักษณะแห่งความเป็นผู้มีอายุยืน."

มุณิกชาดกอรรถกถา

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระวิหารเชตวันทรงปรารภการประเล้าประโลมของเด็กหญิงอ้วน จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า มามุณิกสฺส ดังนี้.

เรื่องการประเล้าประโลมนั้น จักมีแจ้งในจุลลนารทกัสสปชาดกเตรสนิบาต. ก็พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า „ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่า เธอเป็นผู้กระสันจะสึกจริงหรือ?“.

ภิกษุนั้นทูลว่า „พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ“, พระศาสดาตรัสถามว่า „เพราะอาศัยอะไร ?“ ภิกษุนั้นกราบทูลว่า „เพราะอาศัยการประเล้าประโลมของเด็กหญิงอ้วน พระเจ้าข้า“.

พระศาสดาตรัสว่า „ดูก่อนภิกษุ เด็กหญิงอ้วนนั้นการทำความพินาศแก่เธอในบัดนี้เท่านั้นก็หามิได้, แม้ในกาลก่อน ในวันวิวาห์ของเด็กหญิงอ้วนนี้ เธอก็ถึงความสิ้นชีวิต ถึงความเป็นแกงอ่อมของมหาชน“, แล้วทรงน้ำอดีตนิทานมา ดังต่อไปนี้ :-

ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี พระโพธิสัตว์บังเกิดในกำเนิดโค ในบ้านของกุฎุมพีคนหนึ่งในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง โดยมีชื่อว่ามหาโลหิต ฝ่ายน้องชายของพระโพธิสัตว์ได้เป็นผู้ชื่อว่าจูฬโลหิต ธุระการงานในตระกูลนั้นนั่นแล ย่อมดำเนินไปได้เพราะอาศัยโค๒ ตัวพี่น้องนั้นนั่นเอง.

ก็ในตระกูลนั้น มีเด็กหญิงคนหนึ่ง. กุลบุตรชาวเมืองคนหนึ่ง ขอเด็กหญิงนั้นเพื่อบุตรของตน. บิดามารดาของเด็กหญิงนั้น ให้ข้าวยาคูและภัตเลี้ยงดูสุกรชื่อว่ามุณิกะ ด้วยหวังว่า „แกงอ่อมจักมีเพื่อแขกทั้งหลายผู้มาในวันวิวาห์ของเด็กหญิง“.

โคจูฬโลหิตเห็นดังนั้นจึงถามพี่ชายว่า „ธุระการงานในตระกูลนี้เมือจะดำเนินไป ก็อาศัยเราพี่น้องทั้งสองจึงดำเนินไปได้, แต่คนเหล่านี้ให้เฉพาะแต่หญ้าและใบไม้แก่พวกเรา, กลับปรนเปรอสุกรด้วยข้าวยาคูและภัต, ด้วยเหตุไรหนอ? สุกรนี้จึงได้ยาคูและภัตนั้น“.

ลำดับนั้น โคผู้พี่จึงกล่าวกะจูฬโลหิตผู้น้องว่า „ดูก่อนพ่อจูฬโลหิต เจ้าอย่าริษยาโภชนะของสุกรนั้นเลย, สุกรนี้กำลังบริโภคภัตเป็นเหตุตาย, ในวันวิวาห์ของกุมาริกาสุกรนี้จักเป็นแกงอ่อมสำหรับแขกผู้มา, เพราะเหตุนั้น ชนเหล่านั้นจึงเลี้ยงดูสุกรนี้ โดยล่วงไป ๒-๓ วัน แต่นี้ไปคนทั้งหลายจักพากันมา เมื่อเป็นอย่างนั้นเจ้าจักได้เห็นสุกรนั้นถูกจับที่เท้าทั้งหลายดึงออกมาจากใต้เตียง ถูกเขาฆ่าการทำแกงและกับข้าวเพื่อแขกทั้งหลาย“, แล้วกล่าวคาถานี้ว่า :-

„เจ้าอย่าริษยาหมูมุณีกะเลย, มันกินอาหารอันเป็นเหตุให้เดือดร้อน, เจ้าจงเป็นผู้มีความขวนขวายน้อย กินแต่แกลบเถิด, นี้เป็นลักษณะแห่งความเป็นผู้มีอายุยืน“.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า มา มุณิกสฺส ปิหยิ ความว่า ท่านอย่ายังความริษยาให้เกิดขึ้นในโภชนะของหมูมุณิกะ คืออย่าริษยาต่อหมูมุณิกะว่า หมูนี้บริโภคโภชนะดีได้แก่ อย่าปรารถนาเป็นอย่างหมูมุณิกะว่า เมื่อไรหนอ แม้เราก็จะมีความสุขอย่างนี้ เพราะหมูมุณิกะนี้บริโภคอาหารอันเป็นเหตุเดือดร้อน.

บทว่า อาตุรนฺนานิ ได้แก่ โภชนะเป็นเหตุให้ตาย. บทว่า อปฺโปสฺสุโก ภุสํ ขาท ความว่า ท่านจงเป็นผู้มีความขวนขวายน้อยในโภชนะของหมูมุณิกะนั้น จงบริโภคแกลบที่ตนได้เถิด.

บทว่า เอตํ ทีฆายุลกฺขณํ ความว่า นี่เป็นเหตุแห่งความเป็นผู้มีอายุยืน. แต่นั้น ไม่นานนัก คนเหล่านั้นก็พากันมา. ฆ่าหมูมุณิกะแล้วแทงโดยประการต่าง ๆ.

พระโพธิสัตว์กล่าวกะโคจูฬโลหิตว่า „พ่อ เจ้าเห็นหมูมุณิกะแล้วหรือ“?. โคจูฬโลหิตกล่าวว่า „ข้าแต่พี่ ผลแห่งการบริโภคของหมูมุณิกะฉันเห็นแล้ว, ของสักว่าหญ้า ใบไม้และแกลบเท่านั้น ของพวกเราอุดม, ไม่มีโทษและเป็นลักษณะแห่งความเป็นผู้มีอายุยืน กว่าภัตของหมูมุณิกะโดยร้อยเท่าพันเท่า“.

พระศาสดา ตรัสว่า „ดูก่อนภิกษุ แม้ในกาลก่อน เธอก็อาศัยกุมาริกานี้ถึงความสิ้นชีวิตแล้วถึงความเป็นแกงอ่อมของมหาชน ด้วยประการอย่างนี้แล“.

ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้วจึงทรงประกาศสัจจะทั้งหลาย. ในเวลาจบสัจจะภิกษุผู้กระสันอยากสึก ดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล.

แม้พระศาสดาก็ทรงสืบอนุสนธิแล้วทรงประชุมชาดกว่า มุณิกสุกรในครั้งนั้นได้เป็นภิกษุผู้กระสันจะสึก, กุมาริกานี้แหละได้เป็นกุมาริกาอ้วน, โคจูฬโลหิตได้เป็นพระอานนท์, ส่วนโคมหาโลกหิตได้เป็นเราแล.

จบมุณิชาดกที่ ๑๐, จบกุรุงควรรคที่ ๓

CR: หมายเหตุ ข้อมูลที่มา ภาษาบาฬี จากเว็บไซต์ tipitaka.org คำแปลจาก ฉบับมหิดล, ฉบับสยามรัฐ, ฉบับมหาเถรสมาคม เป็นต้น, ส่วนอรรถกถาแปลโดยมากจากฉบับมหาจุฬาฯ.