วันพฤหัสบดีที่ 8 มิถุนายน พ.ศ. 2566

ใจคนพาล

in ธมฺมนีติ published on มิถุนายน 08, 2566 leave a reply

ใจคนพาล

ตปฺปเต ยาติ สมฺพนฺธํ, ทฺรวํ ภวตฺยวนตํ;
มุทุ ทุชฺชนจิตฺตํ น, กึ โลเหน ปมียเต.

แผ่นเหล็กถูกเผา ถึงความเหลวละลาย, กลายเป็นวัสดุคดงอได้
ส่วนใจของคนพาลไม่เคยอ่อนเลย จะเปรียบกับเหล็กได้อย่างไรเล่า.

(ธรรมนีติ ทุชชนกถา ๑๒๔, มหารหนีติ ๑๓๐)

ศัพท์น่ารู้ :

ตปฺปเต (เผา, ไหม้, ส่องแสง, เดือนร้อน, ถูกทรมาน; อิ่มใจ, ยินดี) √ตป+ย+เต ทิวาทิคณะ กัตตุวาจก ในที่นี้ควรแปลเป็น กัมมวาจก „ถูกเผา“

ยาติ (ถึง, ไป) √ยา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

สมฺพนฺธํ (ความเกี่ยวเนื่อง, ความผูกพันธ์กัน, ท่อนเหล็ก, เหล็กพืด) สํ+พนฺธ > สมฺพนฺธ+สิ ส่วนในมหารหนีติ เป็น สนฺธานํ แปลเหมือนกัน สนฺธาน เป็น นปุงสกลิงค์ แต่ สมฺพนฺธ โดยมากเป็น ปุงลิงค์

ทฺรวํ (ของเหลว, ละลาย) ทฺรว+อํ เป็นกรรมใน ยาติ แต่ถ้าเอาเป็นวิกัตตาใน ภวติ ต้องเป็น ทฺรว+สิ. อนึ่ง ศัพท์นี้บังเอิญไปค้นเจอในอภิธานัปปทีปิกา คาถาที่ ๘๐๔. ในมหารหนีติ เป็น ทโว.

ภวตฺยวนตํ ตัดบทเป็น ภวติ+อวนตํ (ย่อมเป็น+คดงอ, น้อมเอียง)

มุทุ (อ่อน, นุ่ม, อ่อนโยน) มุทุ+สิ

ทุชฺชนจิตฺตํ (จิตของทุรชน, ใจของคนชั่ว) ทุชฺชน+จิตฺต > ทุชฺชนจิตฺต+สิ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

กึ (อะไร, หรือ) นิบอกบอคำถาม

โลเหน (เหล็ก, โลหะ) โลห+นา แปลง นา วิภัตติเป็น เอน

ปมียเต (ถูกประมาณ, ถูกนับ, ถูกอุปมา) ป+√มา+ย+เต > ภูวาทิ. กัมม. ในมหารหนีติ เป็น อุปมียเต.

ส่วนในมหารหนีติ คาถา ๑๓๐ มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้

ตปฺปเต ยาติ สนฺธานํ, ทโว ภวติวนตํ;

มุทุํ ทุชฺชนจิตฺตํ กึ, โลเหน อุปมียเตฯ

แผ่นเหล็กถูกความร้อนเผาย่อมถึงความอ่อนได้ และย่อมกลายสภาพที่คดงอได้

ส่วนใจคนพาลไม่เคยอ่อนเลย จะเอาเหล็กเทียบกันได้อย่างไรเล่า.